Vì sao ở Huế có lệ cúng đất mà ở các nơi như miền Bắc và miền Nam không có ?

Lễ cúng đất không những chỉ có ở Huế mà còn có ở cư dân vùng Ngũ Quảng (Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Đức tức Thừa Thiên, Quảng Nam và Quảng Ngãi). Nhưng ngày nay ở các vùng ngoài Huế, vì nhiều lý do họ không còn cúng đều như ở Huế.

Cúng đất còn có tên là “lễ tạ thổ kỳ yên”. Cúng đất là lễ dâng cúng cho các thần đất và các vị thần phối thuộc, mỗi năm diễn ra một lần vào một ngày tốt trong tháng hai hoặc tháng tám âm lịch.

Một lễ cúng đất đầy đủ nhất có đến ba bàn: bàn thượng, bàn trung và bàn hạ. Mỗi bàn đều có hương đèn, hoa quả, cau trầu rượu, giấy vàng bạc. Bàn thượng đặt bộ áo thổ thần, vật thực gồm có con gà, bát xôi, xung quanh là xôi chè. Bàn trung đặt hai bộ áo bà, năm bộ áo ngũ phương, lễ vật gồm miếng thịt heo luộc, bát xôi, ba đĩa cua trứng luộc chín, có miếng thịt tự đặt lên trên và mâm cỗ cúng cơm, đặc biệt có đĩa rau khoai luộc, chén nước ruốc và gắp cá tôm nướng. Bàn hạ đặt áo cháo gạo muối, bánh tráng, hột nổ, khoai đậu nấu…

Ba bàn đều đặt ở trước nhà, gia chủ đứng từ trong nhà lạy ra.

Theo nhà nghiên cứu Trần Đại Vinh, văn điệp cúng đất nêu lên đầy đủ hệ thống thần linh, ma quỷ được dâng cúng lễ này như sau:

– Thừa Thiên hiệu pháp Khai Hoàng, Hậu Thổ nguyên quân.

– Thổ Hoàng, Địa Kỳ Tử Anh phu nhân.

– Kim Niên Hành Khiển đại vương.

– Thái Tuế Chí Đức tôn thần.

– Đương Cảnh Thành hoàng đại vương.

– Bổn Xứ Thổ Địa Lý Vực chánh thần.

– Khôn Ly Thổ Hỏa nhị vị tiên nương.

– Ngũ hành liệt vị tiên nương .

– Lịch Đại Tiên Sư tôn thần.

– Đông Trù Tư Mệnh táo quân.

– Ngũ Phương Thổ Công tôn thần.

– Ngũ Phương long thần. Thổ Địa Trú Trạch thần quang.

– Ngọc Tuyền, Kim Tỉnh long vương.

– Tiền Khai canh, Hậu Khai Khẩn chi thần.

– Thập bát long trạch liệt vị tướng.

– Bổn thổ Thổ Địa Phước Đức tài thần.

– Gia đường hương hỏa liệt vị oai linh.

– Ngũ phương chủ ngung, cổ tích chi thần.

– Môn thừa, Hộ úy cấm ky liệt vị đẳng thần.

– Man Nương thần nữ, chúa Lôi (Chăm), chúa Lạc, Chợ, Mọi, Rợ, Man, Ri, mê linh, khô cốt, phục thi cố khí, ly vị võng lượng nội gia viên cư, nhất thiết yếm trệ, nam nữ vô tự âm linh, u hồn liệt vị.

Như thế, danh sách dâng cúng này đã nêu đầy đủ những thiên thần cai quản trời đất cao cấp nhất, cai quản từng vùng đất cụ thể, đất nhà của của gia chủ cho đến thần suối, thần giống và tổ tiên làng – xã, gia tộc. Đặc biệt còn dâng cúng cả những thủ lĩnh và dân thiểu số Chàm. Mọi từng cư trú trên địa bàn Huế cũng như cả những hài cốt tiềm ẩn trong đất, cùng ma quỷ đủ loại ở trong vùng đất của chủ nhân ngày nay.

Chính vì có đối tượng dân tộc thiểu số nên có món rau ruốc, xâu cá tôm nướng. Khi gần xong lễ, gia chủ sẽ sớt một ít vật thực và số thực phẩm đặc biệt nói trên đụng vào xà lẹt (một bẹ chuối, lại hình cái đấy nhỏ) cùng một ít giấy áo âm binh đem treo ở góc vườn.

Lễ cúng này biểu tỏ nét đẹp trong tâm thức của cư dân Huế, nhằm tạ ơn trời, đất, thánh thần, tổ tiên, vong linh, ma quỷ và cả tàng tích của cư dân tiên Việt từng cư trú trên mảnh đất mình đang ở để cầu nguyện ấm siêu, dương thái.

Tham khảo:  700 NĂM THUẬN HÓA, PHÚ XUÂN, HUẾ – NGUYỄN ĐẮC XUÂN